Sunday, October 23, 2011

SÀI GÒN VÀ NHỮNG TÊN ĐƯỜNG XƯA (2)

Tên đường phố Sài Gòn: xưa (thời Pháp thuộc) và nay (trước năm 1975)

Tên thời Pháp thuộc - Tên thời Việt Nam Cộng Hòa

Boulevard Bonard - Lê Lợi ( Trụ sở Quốc Hội-Nhà Hát Lớn, bệnh viện Đô Thành, nhà sách Khai Trí,nước mía bò bía Viễn Đông, rạp Vĩnh Lợi, quán cơm Thanh Bạch, quán giải khát Pôle Nord, Hà Nội ice cream,quán kem Mai Hương,Thư Viện Abraham Lincoln, Nhà hàng Kim Sơn, Bồng Lai)



Boulevard Chanson - Lê văn Duyệt Ngã Bảy trở xuống(Trụ sở Tổng Liên Đoàn Lao Công,, Chợ Đủi, trụ sở Tòa Đại Sứ Miên, nơi hoà thượng Thích Quảng Đức tự thiêu góc Phan Đình Phùng, rạp Nam Quang-ngã tư Trần Quý Cáp, rạp Kinh Đô sau là văn phòng Usaid, trường trung học tư thục Trường Sơn, Câu Lạc Bộ Kỵ Mã Sài Gòn)

Boulevard Charner - Nguyễn Huệ ( rạp Rex, rạp Eden, passage Eden, Thương xá Tax, bánh mì pâté Đô Chính, phòng trà Queen Bee, Tổng Nha Ngân Khố, Kỹ Thương Ngân Hàng, Hôtel Palace,Hãng Charner)

Boulevard Galliéni - Trần Hưng Đạo (Bộ Lao Động, Nha Cảnh Sát Đô Thành, Sở Cứu Hỏa Đô Thành rạp Nguyễn văn Hảo-Hưng Đạo, rạp Đại Nam, vũ trường Tour d'Ivoire,Bộ Tổng Tư Lệnh quân lực Đại Hàn-Bộ Tổng Tham Mưu cũ, sân bóng rổ Tinh Võ,Khiêu vũ trường Vân Cảnh, Arc en Ciel, Đêm Màu Hồng, trường tiểu học Tôn Thọ Tường, Nhà thờ Tin Lành)

Boulevard Kitchener - Nguyễn Thái Học ( trường tiểu học Trương minh Ký, trường tư thục Huỳnh Thúc Kháng, rạp Nam Tiến, rạp cải lương Thành Xương , Chợ Cầu Ông Lãnh)

Boulevard Norodom - Thống Nhất (Toà Đại Sứ Mỹ, Phủ Thủ Tướng, Rạp Norodom-Thống Nhất-xổ số quốc gia giúp đồng bào ta mua lấy xe nhà giàu sang mấy hồi-Trần văn Trạch , hãng nhập cảng xe Peugeot Jean Compte, Bộ Tư Pháp, hãng Esso)

Boulevard Paul Bert - Trần Quang Khải (Đình Nam Chơn, rạp Văn Hoa)

Boulevard de la Somme - Hàm Nghi (Đài Pháp Á, Ngân Hàng Việt Nam Thương Tín,BanqueFranco-Indochinoise, Tổng Nha Thuế Vụ, chợ Chó,chợ Chim,trung tâm Cờ Tướng, tiệm incils quân đội Phước Hùng)

Rue 11è RIC (Régiment d'Infanrerie Colonniale)- Nguyễn Hoàng (bến xe lục tỉnh, cư xá hỏa xa)

Abattoir - Hưng Phú (Lò Heo Chánh Hưng)

d'Adran - Võ Di Nguy Phú Nhuận (Chợ Phú Nhuận, rạp Văn Cầm, rạp Cẩm Vân, cư xá Phú Nhuận)

Albert 1er - Đinh Tiên Hoàng ( Sân vận động Hào Thành-Hoa Lư-Citadelle, Tổng Nha Thanh Niên, rạp ciné Asam Đakao, mì Cây Nhãn, Chè Hiển Khánh)

Alexandre de Rhodes - Lục Tỉnh ( trung tâm quân báo Cây Mai, bò 7 món Ngân Đình) , đường Alexandre de Rhodes tới thời Cộng Hòa thay thế đường Paracels trước dinh Độc Lập

Alexandre Frostin - Bà Lê Chân (hông chợ Tân Định, rạp Moderne sau đổi là Kinh Thành)

Alsace Loraine - Phó Đức Chính (biệt thự chú Hỏa-Hui Bon Hoa)

Amiral Dupré - Thái LậpThành

Amiral Roze - Trương Công Định (Chùa Chà, chạy xuyên qua vườn Tao Đàn- Vườn Pelouse)

d'Arfeuille - Nguyễn Đình Chiểu (trường trung học Trần Lục)

Armand Rousseau - Hùng Vương (Trường Trung Học Chu văn An, cư xá sinh viên Sài Gòn)

d'Arras - Cống Quỳnh (Bệnh viện Từ Dũ, rạp Khải Hoàn, trường trung học tư thục Hưng Đạo-Giáo Sư Nguyễn văn Phú)

Arroyo de l'Avalanche - Rạch Thị Nghè

Audouit - Cao Thắng ( rạp Việt Long, rạp Đại Đồng Sài Gòn, Chùa Tam Tông Miếu, bánh mì pâté Phò Mã, tư gia nhạc sĩ Dương Thi ệu Tước, Lâm Tuyền)

d'Ayot - Nguyễn văn Sâm (rạp Kim Châu)

Ballande - Nguyễn Khắc Nhu

Barbier - Lý Trần Quán (chả cá Thăng Long)

Barbé - Lê Quý Đôn (Trung Học Lê Quý Đôn-Chasseloup Laubat)

Blan Subé - Duy Tân (Viện Đại Học Sài Gòn,Đại Học Luật Khoa, công trường Chiến Sĩ Con Rùa, Vương Cung Thánh Đường)

Bourdais - Calmette

Boresse: Yersin (?)

Catinat - Tự Do ( Bộ Nội Vụ, bánh mì pâté Hương Lan, Nhà Hàng Caravelle, Nhà Hàng Continental Palace, La Pagode, Brodard, Vũ trường Maxim's, Hotel Restaurant Majestic, rạp Majestic,Tiệm quý kim Đức Âm, nhà may Cát Phương, Adam,Tân Tân, Phòng Thông Tin cho các cuộc triễn lãm)

(Còn tiếp)


Tên đường phố Sài Gòn: xưa (thời Pháp thuộc) và nay (trước năm 1975) tiếp theo

Chaigneau- Tôn Thất Đạm ( khu Chợ Cũ, rạp Nam Việt)

Champagne - Yên Đổ (Cư xá Đắc Lộ, trường Anh Ngữ Khải Minh)

Charles de Coppe - Hoàng Diệu ( hiệu giày Gia, quán nhậuTư Sanh Khánh Hộ-cari dê)

Charles Thomson - Hồng Bàng (bệnh biện Hồng Bàng, đại học Nha Khoa)

Chasseloup Laubat - Hồng Thập Tự ( Trường Nữ Hộ Sinh Quốc Gia, Hội Hồng Thập Tự Việt Nam, Rạp Olympic, bàn ghế Phan văn Nhị, khu quán cháo vịt, Bộ Y Tế, Bộ Tài Chánh, Tổng Nha Ngân Sách Ngoại Viện, Cơ quan Tiếp Vận Trung Ương, Hông vườn Tao Đàn-vườn Ông Thượng- vườn Bờ Rô-Pelouse, Hông Dinh Độc Lập, Hông Thảo Cầm Viên, trường trung học kỹ thuật Nguyễn Trường Tộ)

Colonel Budonnet - Lê Lai (Rạp Aristo, tiệm bánh trung thu Tân Tân, cơm chay Vạn Lộc)

Colonel Grimaud - Phạm Ngũ Lão (Chợ Thái Bình, tòa soạn nhật báo SàiGòn Mới- bà Bút Trà, rạp Thái Bình, ga xe lửa, quày bán vé Hàng Không Việt Nam)

Cornulier - Thi Sách

Danel - Phạm Đình Hổ

Denis Frères - Ngô Đức Kế (Ngân hàng Quốc Gia Việt Nam)

Dixmude - Đề Thám

Docteur Angier - Nguyễn Bỉnh Khiêm (Thảo Cầm Viên hồ tắm Nguyễn Bỉnh Khiêm, Tổng Nha Trung Tiểu Học&Bình Dân GiáoDục, trường Trung Học Trưng Vương, Võ Trường Toản, Nha An Ninh QuânĐội)

Docteur Yersin - Ký Con (Sai, coi phần sau)

Đỗ Hữu Vị - Huỳnh Thúc Kháng (Trường trung học kỹ thuật Cao Thắng, khu chợ Trời)

Douaumont - Cô Giang (chợ, rạp hát Cầu Muối)

Dumortier - Cô Bắc ( hãng cao su Labbé)

Duranton - Bùi Thị Xuân ( trường trung học Nguyễn Bá Tòng, trường Les Lauriers)

Eyriaud des Verges - Trương Minh Giảng (Chợ Trương Minh Giảng, rạp Văn Lang, cổng xe lửa số 6, Viện Đại học Vạn Hạnh)

L'Église - Trần Bình Trọng ( Hôtel Massage Hồng Tá)

d'Espagne - Lê Thánh Tôn (Tòa Đô Chánh, Cửa Bắc Chợ Bến Thành,tiệm vàng Nguyễn Thế Tài-Thế Năng, tiệm ensignes quân đội An Thành, Rạp Lê Lợi, nhà may Văn Quân)

Faucault - Nguyễn Phi Khanh

Frère Louis - Nguyễn Trãi từ Ngã Tư Cộng Hoà đổ vô Chợ Lớn (trung tâm đào tạo huấn luyện viên thanh niên thể thao.

Frère Louis - Võ Tánh (Sài Gòn) từ Ngã Tư Cộng Hòa đổ xuống Ngã Sáu (cổng chính Tổng Nha Cảnh Sát Quốc Gia, rạp hát Quốc Thanh, phở 79, nhà mồ Á Thánh Matthew Gẫm, trường nữ trung học tư thục Đức Trí)

Frère Guilleraut - Bùi Chu (Nhà thờ Huyện Sĩ)

Filippiny - Nguyễn Trung Trực (Nhà hàng Thanh Thế với tuyệt chiêu suôn, nhà hàng Quốc Tế, Bồng Lai, Kim Sơn, rạp Les Tropiques, Văn Khoa cũ, Pháp Đình Sài Gòn)

Fonck - Đoàn Nhữ Hài

Gallieni Trần Hưng Đạo

Gallimard - Nguyễn Huy Tự

Gaudot - Khổng Tử (Chợ Bình Tây)

Georges Guynomer - Võ Di Nguy Sài Gòn(Khu Chợ Cũ)

Guillaume Martin - Đỗ Thành Nhân

Hamelin - Hồ văn Ngà

Heurteaux - Nguyễn Trường Tộ

Hui Bon Hoa - Lý Thái Tổ (Phở Tàu Bay, quán Hạ Cờ Tây)

Jaccaréo - Tản Đà (khu tiệm thuốc Bắc)

Jauréguiberry - Hồ Xuân Hương ( Bệnh viện da liễu-Bạc Hà)

Jean Eudel - Trình Minh Thế (thương cảng Sài Gòn, kho 5, kho 10)

Lacaze - Nguyễn Tri Phương ( Mì vịt tiềm Lacaze, hủ tiếu Mỹ Tiên, hủ tiếu Cả Cần, bánh bao bà Năm Sa Đéc, quán sò huyết lề đường)

Lacotte - Phạm Hồng Thái (toà soạn nhật báo Dân Ta-ông Nguyễn Vỹ)

Lacaut - Trương Minh Ký (Lăng Cha Cả-Linh mục Bá Đa Lộc-Pigneau de Béhaines)

De Lagrandière - Gia Long ( Dinh Gia Long, Bộ Quốc Phòng, Thư viện Quốc Gia, rạp Long Phụng- phim Ấn Độ, tiệm bánh Bảo Hiên Rồng Vàng, tiệm Đồ da Cự Phú, tiệm quần áo trẻ em Au Printemps , tòa soạn nhật báo Tiếng Chuông-ông Đinh văn Khai, nhật báo Việt Nam của ông Nguyễn Phan Long 1936 , nhật báo Tiếng Dội, Tiếng Dội Miền Nam, Dân Quyền của ông Trần Tấn Quốc và nhiều nhật báo khác)

Larclause - Trần Cao Vân (bộ Thông Tin)

Lefèbvre - Nguyễn công Trứ

Legrand de la Liraye - Phan Thanh Giản (Bệnh viện Bình Dân, Chợ 20, Trường Nữ Trung Học Gia Long, bệnh viện St Paul, Trường tư thục Phan Sào Nam, Nghĩa Trang Mạc Đĩnh Chi- Đất Hộ, cư xá Đô Thành, rạp Long Vân, bánh xèo Đinh Công Tráng ???? )

Le Man - Cao Bá Nhạ

Léon Combes - Sương Nguyệt Ánh (văn phòng bác sĩ quang tuyến Lý Hồng Chương, võ trường Hàn Bái Đường ở góc Sương Nguyệt Ánh-Lê văn Duyệt 1954)

Lefèbvre Nguyễn Công Trứ  (?)

Lesèble - Lý văn Phức

Lord Kitchener Nguyễn Thái Học

Lucien Lecouture
- Lương Hữu Khánh
(đường rầy xe lửa Mỹ Tho, miền Trung)

Luro - Cường Để (thành Cộng Hòa, Trường Đại Học Y,Dược Khoa, Văn Khoa, Nông Lâm Súc )

Mac Mahon - Công Lý (Dinh Độc Lập, Dinh Hoa Lan, Phủ Phó Tổng Thống, Chùa Vĩnh Nghiêm, trường tư thục Quốc Anh,Thương xá Crystal Palace-Tam Đa, rạp Hồng Bàng)

Marchaise - Ký Con

Maréchal Fox - Nguyễn Văn Thoại ( trường đua ngựa Phú Thọ, bệnh viện Vì Dân)

Maréchal Pétain - Thành Thái (trường trung học Bác Ái)

de Marins - ????? (Nếu không lầm de Marins
rạch Bến Nghé bên đây là Bến Chương Dương Belgique qua Cầu Ông Lãnh bên kia là
Bến Vân Đồn de la Marne)

Bổ sung:

Nguyễn Tấn Nghiệm - Phát Diệm

Quai de Belgique - Bến Chương Dương

Testard - Ngô Thời Nhiệm

Richaud - Phan Đình Phùng

Pellerin - Pasteur

Paul Blanchi - Hai Bà Trưng

Mayer - Hiền Vương



0o0



Trong danh sách này có người góp ý:

* Hình Như trường Les Lauriers nằm trên đường Đinh Công Tráng (trước nhà Thờ Tân Định)

* Còn rạp hát Moderne nằm trên đường Trần văn Thạch thì sau này mới đổi tên là kinh Đô

Rạp Kinh Thành vào lúc này đã vừa đóng cửa .

* Bánh xèo Đinh Công Tráng vì nằm trên trên con đường này nên mới có cái tên Bánh xèo Đinh Công Tráng .

* Đại học Nha Khoa và Y khoa cả hai đều ờ trên đường Hồng Bàng ( ĐH. Y khoa không có ở trên đường Cường Để hay là trước khi dọn đến khuôn viên mới)
Còn NBC thì phát hiện tác giả đã nhầm khi đưa tin:

Docteur Yersin - Ký Con

Thực sự 2 đường Ký Con và Yersin chạy song song với nhau từ Bến Hàm Tử ra đường Trần Hưng Đạo và sau này cs vẫn giữ nguyên nên không thể có việc đổi tên đường Yersin thành Ký Con. Tuy nhiên sau đó NBC phát hiện thên thông tin sau: Marchaise - Ký Con do đó NBC nghĩ thông tin này mới chính xác


0o0

Trần Hưng Đạo Galliéni - Chương Dương Belgique

Ký Con Marchaise
Yersin Boresse


ngang Marchaise-Boresse: Bắt đầu: Nguyễn Công Trứ Lefèbvre

Nếu không lầm de Marins
rạch Bến Nghé bên đây là Bến Chương Dương Belgique qua Cầu Ông Lãnh bên kia là
Bến Vân Đồn de la Marne

(http://www.vietlandnews.net/forum/showthread.php/9357-R%E1%BA%A1p-xi-n%C3%AA-S%C3%A0i-G%C3%B2n-x%C6%B0a-v%C3%A0-T%C3%AAn-%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng-ph%E1%BB%91-S%C3%A0i-G%C3%B2n-%28Th%E1%BB%9Di-Ph%C3%A1p-thu%E1%BB%99c-Tr%C6%B0%E1%BB%9Bc-v%C3%A0-sau-1975%29/page6)



From: Dzung T <dzungthedinh@yahoo.com>
To: "Exryu-ww-Forum@yahoogroups.com" <Exryu-ww-Forum@yahoogroups.com>; "exryu-ww-vannghe@yahoogroups.com" <exryu-ww-vannghe@yahoogroups.com>
Sent: Sunday, 23 October 2011 10:45 AM
Subject: [Exryu-ww-Forum] SÀI GÒN VÀ NHỮNG TÊN ĐƯỜNG XƯA

 

http://tieulam.com/forum/viewtopic.php?f=10&t=24133

Postby vinhRG on Thu Jul 01, 2010 10:19 am
SÀI GÒN VÀ NHỮNG TÊN ĐƯỜNG XƯA
(Tác giả : Trần Ngọc Quang, JJR 59)

Từ hơn một thế kỷ nay, nước Việt Nam đã chịu rất nhiều thay đổi về chánh trị, hành chánh, văn hóa, xã hội.... luôn cả tên đường của Sài Gòn. Nhiều đường đã thay đổi tên hai, ba lần và vài đường mang tên các vị anh hùng hồi đời nhà Nguyễn đều biến mất. Vài người Việt ở nước ngoài khi trở về nước gặp nhiều khó khăn mới tìm lại được nhà mình đã ở lúc trước. Những bạn sanh ra sau 1975 lại không thể hình dung các tên đường thuở trước, nói chi đến lịch sử và tiểu sử của các vị đó. Riêng tôi, nhờ những kỷ niệm in sâu vào óc từ thuở niên thiếu và lại có tánh tò mò muốn biết thêm lịch sử nên tôi cố gắng nhắc lại đây vài tên đường để công hiến các bạn đọc giả và xin ngọn gió bốn phương cho biết thêm ý kiến để tu bổ về sau.

Tôi sanh ra tại nhà bảo sanh của Bác Sĩ Lâm Văn Bổn số 205 đường Frère Louis, gần chợ Thái Bình thuộc Quận 3 thuở đó của Đô Thành Sài Gòn, vào thời Đông Dương sắp vào chiến lửa binh đao, chín tháng trước khi Tân Châu Cảng chìm trong khói lửa, lúc đó Việt Nam còn là một thuộc địa của Pháp Quốc và nhiều đường Sài Gòn mang tên Pháp.

Tôi lớn lên tại Sài Gòn, tại số 148 đường Colonel Boudonnet dọc theo đường rầy xe lửa, sau nầy đổi tên là Lê Lai tới nay, đường lấy tên của Đại Tá Théodore Boudonnet thuộc Sư Đoàn 2 Bộ Binh Thuộc-Địa và Tư lệnh Sư Đoàn Bộ Binh An Nam, tử trận bên Pháp hồi 1914. Mặt đất đường nầy thấp hơn các đường Frère Louis, Phan Thanh Giản và Frères Guillerault nên mỗi khi mưa lớn là đường bị ngập : "nhờ vậy" mà sau khi tạnh mưa, dọc theo bức tường ngăn đường rầy và đường lộ những con dế từ đất chui ra hang để khỏi bị ngộp, nên tôi đi bắt đến khuya mới về ít lắm là ba bốn con và thường bị mẹ tôi quở trách.

Sau khi "chạy giặc" hồi 1945 vì máy bay đồng minh oanh tạc nhà ga và đường rầy xe lửa để chận tiếp tế cho quân Nhựt, gia đình tôi trở về sống tạm trước Nhà thờ "Huyện Sỹ" đường Frères Guillerault và năm sau rồi dọn trở về lại hẻm 176/11 đường Colonel Boudonnet.

Nhà thờ Huyện Sỹ xây cất năm 1905, ông là người giàu có vùng Gò Công, tên thật là Lê Phát Đạt và là Ông ngoại của Nam Phương Hoàng Hậu, vợ của Hoàng Đế Bảo Đại. Gần nhà thờ Huyện Sỹ có hai đường mang tên Frère nhưng nếu Frère Louis là để tưởng nhớ đến Thầy Louis Gaubert lập ra trường Taberd, đường Frères Guillerault (có chữ "S" sau Frères) là để tưởng nhớ đến hai anh em Roland và Léon Guillerault sinh trưởng tại Sài Gòn và tử trận trong Đệ Nhứt Thế Chiến bên Pháp.

Trong lúc "tản cư" tôi đi học lớp chót trường làng tại quận Hóc Môn và vì một sự tình cờ mà Ba tôi ghi cho tôi học tiếp miển phí lớp "douzième" trường Chasseloup-Laubat, thay vì Petrus Ký như Ba tôi."Trường Chasseloup" xây cất trong ba năm nơi rạp hát bội của Tả Quân Lê Văn Duyệt, lúc đầu mang tên Collège Indigène de Saigon, nhưng khi khánh thành năm 1877 thì đổi lại là Collège Chasseloup-Laubat và từ 1928 trở thành Lycée có nghĩa là luyện thi đến lớp Tú Tài, mang tên của Hầu Tước Justin De Chasseloup Laubat, Bộ Trưởng Bộ Hải Quân và Thuộc Địa dưới thời Napoléon III, người quyết tâm chiếm và giữ Nam Kỳ. Hồi 1946 quân đội pháp mới trở lại Việt Nam nên ít có gia đình và trẻ con pháp sống tại Sài Gòn nên dư giáo viên mà thiếu học trò ! Lớp 12è niên khoá 1946-
1947 trai và gái học chung tại Collège Calmette gần đó, sau đó vài năm trường nầy đổi tên là Lycée Marie Curie cho đến ngày nay. Tôi còn nhớ lúc ra về tôi chạy nhanh ra cổng, không phải để tìm Ba tôi, thường người ra sở trễ và đi xe đạp từ "Toà Tân Đáo" (Sở Ngoại Kiều) ở đường Georges Guynemer dưới Chợ Cũ lên rước tôi, mà là để tranh thủ thời giang để cạo mủ cao su !

Thật vậy, giữa trung tâm thành phố Sài Gòn không hiểu ông Tây nào có ý kiến trồng cây cao su theo hai bên đường Jauréguiberry cho có bóng mát ? Bernard Jauréguiberry là một Đề Đốc Pháp đã đánh vào Đà Nẳng và chiếm thành Gia Định, về sau giữ chức Thượng Nghị Sĩ và Bộ Trưởng Bộ Hải Quân, mà tại sao lại đặt tên cho một đường nhỏ bên hông trường Calmette ? Nhưng dù sao đi nữa những cây cao su đó, sau khi lấy đá đập vào vỏ thì chảy ra mủ trắng rất nhiều. Tôi trét mủ ấy trên cập táp da của tôi rồi khi mủ khô thì cuốn tròn quanh một cục sỏi và ngày qua ngày trở thành một trái banh nhỏ.

Như vậy tôi thuộc vào thành phần "Nam Kỳ chánh cống" và "dân Sài Gòn một trăm phần trăm", lớp tuổi gần
70 và và sống tại Saigon trong 34 năm. Những bạn lớn hơn tôi vài tuổi và nhũng bạn gốc "Bắc trước năm mươi tư" mới biết tên đường cũ như tôi, các bạn khác ráng mà tìm các tên trong trang sau cùng ! Không phải tôi bị "tây hóa"

nên không chịu dùng tên việt nam, nhưng các tên đường cũ đả khắc sâu vào trí nhớ tuổi thơ của tôi, hơn nửa lúc trẻ tôi hay tìm tòi trong tự điển Larousse coi ông nầy là ai mà họ đặt tên đường, sau thế hệ của chúng tôi, ít còn ai nhớ đến tên những con đường Sài Gòn năm xưa…

Mẹ tôi có thuê một cyclo để đi làm và đưa tôi đi học tại trường Chasseloup, "Chú Ba Xích Lô" mỗi ngày chạy ra phía nhà ga Sài Gòn theo đường Colonel Boudonnet, sau khi qua rạp hát Aristo, nay là New World Hotel, quẹo trái qua đường Chemin des Dames và băng qua đường Lacote (chớ không phải Lacotte, Moïse Lacote là cựu Trưởng Ban Hành Chánh vùng Gia Định và Giám Đốc Thuế Vụ Nam Kỳ vào năm 1896) hoặc theo đưòng Amiral Roze (người đã từng tấn công Nam Hàn) để đi thẳng tới đường Gia Long, tên của đường La Grandière vào khoảng ấy (Đề Đốc Pierre De La Grandière thay thế Đề Đốc Bonard là một trong những Thống Đốc đầu tiên của Nam Kỳ, Ông tự động đi chiếm xứ Cambodge năm 1863 mà không có lệnh của Hoàng Đế Napoléon III và cũng chính Ông đã chiếm ba tỉnh miền Tây năm 1867 làm cho Cụ Thống Tướng Phan Thanh Giản phải đầu hàng và sau đó tự vận, dưới thời Đề Đốc De La Grandière Sài Gòn phát triển mạnh mẻ).

Chú Ba Xích Lô xuyên qua vườn "Bờ Rô" để có bóng mát rồi ra đường Larégnère, sau nầy là đường Đoàn Thị Điểm. Tôi không biết tại sao người ta kêu công viên đó bằng tên ấy, có thể là phiên âm của chữ "préau (sân lót gạch) nhưng theo học giả Trần Văn Xướng thì do Ông "Moreau", tên của người quản thủ pháp đầu tiên chăm nom vườn nầy; thuở trước các người lớn tuổi còn gọi là "vườn Ông Thượng", có thể là vì trước kia Tả Quân Lê Văn Duyệt là người tạo ra vườn nầy. Dưới thời pháp thuộc vườn "Bờ Rô" nằm trong khu đất của dinh Thống Đốc nhưng vào năm 1869 Phó Đề Đốc Hector Ohier, người thay thế Đề Đốc De La Grandière, cắt chia đất và tặng thành phố vườn nầy mang tên Parc Maurice Long. Mười năm sau đường Miss Cavell được tạo ra, lúc đó mang tên rue de la Pépinière, để biệt lập với dinh Thống Đốc mà sau nầy là Palais Norodom và sau 1954 trở thành Dinh Độc Lập rồi Dinh Thống Nhứt sau 1975. Cũng có thể tên "Ông Thượng" là Ông Ohier, có tên đường dưới chợ cũ, nhưng tới đời tôi chỉ gọi vườn đó là "vườn Bờ Rổ", sau nầy mang tên vườn Tao Đàn.

Ra vườn Bờ Rô gặp đường Chasseloup-Laubat rồi đi thẳng trên đường Larégnère, sau đó tới đường Testard: hai tên nầy ở gần nhau cũng đúng vì Trung Tá Bộ Binh Jules Testard và Thiếu Úy Hải Quân Etienne Larégnère, 31 tuổi (chớ không phải Lareynière hay Laraignère ) tử vong cùng một trận đánh ác liệt tại Đồn Kỳ Hòa, ở vùng trường đua Phú Thọ, giữa lực lượng cua Thống Tướng Nguyễn Tri Phương và Đô Đốc Victor Charner năm
1861. Ai cũng biết đường Chasseloup-Laubat, một đường chiến lược rất dài đi từ Chợ Lớn, từ đường 11è R.I.C (Régiment d'Infanterie Coloniale) đến Thị Nghè, sau 1955 đường nầy đổi tên là Hồng Thập Tự.

Đi thẳng đến đường Testard, chú Ba quẹo mặt và bỏ tôi xuống ở góc đường Barbé vì học sinh vào trường Chasseloup bằng cửa sau. Góc đường nầy sẽ liên hệ nhiều với tôi sau nầy khi tôi trở thành sinh viên y-khoa. Đường Barbé (chớ không phải Barbet ) có từ lâu và mang tên của Đại Úy Nicolas Barbé thuộc Sư Đoàn 3 Thủy Quân Lục Chiến Pháp bị Ông Trương Định cho tên Nguyễn Văn Sất ám sát vào năm 1860 gần chùa Khải Tường, nơi vua Minh Mạng sanh ra năm 1791 lúc Nguyễn Ánh chạy lọan vào miền nam để tránh anh em Tây Sơn. Chùa nầy do Nguyễn Ánh sau khi trở thành vua Gia Long ra lệnh xây cất để tạ ơn Phật Trời đã che chở cho con trai là Nguyễn Phúc Đàm (vua Minh Mạng sau nầy), sau đó chùa được lập làm đồn chống pháp nên bị lính pháp phá dẹp hồi 1880, pho tượng Phật hiện còn lưu niệm trong Viện Bảo Tàng Sài Gòn, trong Sở Thú. Trên nền chùa bỏ hoang nầy về sau có cất lên một biệt thự lầu lớn kiểu âu-châu tại số 28 đường Testard mà Bà Bác Sĩ Henriette Bùi (con gái thứ ba của Ông Bùi Quang Chiêu) mướn lại của người chủ là một luật sư người pháp làm dưỡng đường sản- phụ khoa vào thập niên 1940. Ông Bùi Quang Chiêu (1872-1945) là kỹ sư canh nông việt nam đầu tiên tốt nghiệp bên Pháp năm 1897 và bị Trần Văn Giàu (phong trào Việt Minh) ám sát cùng ba người con trai vào tháng 9 năm
1945. Còn Bà Henriette Bùi Quang Chiêu sanh năm 1906 là người đàn bà việt nam đầu tiên tốt nghiệp y-khoa bác sĩ tại Paris năm 1929, nay Bà đã 103 tuổi và hiện còn minh mẩn và sống tại ngoại ô Paris: Bà kể lại rằng vào năm
1943 nhà nầy được bán lại cho một người Do Thái tên là David chủ của nhiều biệt thự tại Sài Gòn; vào đầu năm
1945 chánh phủ pháp trưng dụng nhà nầy và cho Bà thuê một biệt thự khác ở đưởng Blancsubé để dời dưỡng đường đến đấy. Tháng 3 năm 1945 Nhựt đảo chánh Pháp và tịch thu căn villa nầy, và khi Pháp trở lại thì trao cho Viện Đại Học Sài Gòn để rồi năm 1947 nơi nầy trở thành chi nhánh của Đại Học Y-Dược Khoa Hà Nội rồi năm
1954 thành Đại Học Y-Dược Khoa Saigon, nơi tôi được đào tạo trong sáu năm với GS Phạm Biểu Tâm làm Khoa
Trưởng. Nơi đầy kỷ niệm nầy nay là Bảo Tàng chứng tích chiến tranh.

Lớn lên tôi đi xe đạp về một mình nhưng thích đi theo đường Testard hơn vì có bóng mát dưới hàng cây me, song song với đường Richaud (sau đổi lại đường Phan Đình Phùng) và thường ghé biệt thự số 6 đường Eyriaud des Vergnes (sau là Trương Minh Giảng) chơi với một bạn học cùng lơp nhứt là vào mùa các cây trứng cá có trái. Ông Etienne Richaud là một Toàn Quyền Đông Dương hồi cuối thế kỷ XIX, còn Ông Alfred Eyriaud Des Vergnes người gốc Châteauroux là Kỹ Sư Trưởng Nha Công Chánh Nam kỳ (Cochinchine), Ông là một thần đồng tốt nghiệp trường Polytechnique tại Paris lúc 17 tuổi sau đó học trường Ponts et Chaussées, ra lệnh lấp kinh Charner, tạo hệ thống cống dài 7 km, cất 12 cầu theo "Kinh Tàu" (Arroyo chinois nối liền với rạch Bến Nghé chảy ra sông Sài Gòn). Ông Eyriaud Des Vergnes là người đầu tiên có ý lập ra đường sắt tại Việt Nam chạy lên Cambodge nhưng kế hoạch không thành, về sau nhờ Kỹ Sư Thévenet Giám Đốc Nha Công Chánh Nam Kỳ và sự hỗ trợ của Cố Vấn chánh phủ Paul Blanchy mà Việt Nam có đường sắt đầu tiên đi từ Sài Gòn đến Mỹ Tho năm 1885. Hai người nầy cũng có tên đường và sau 1955 đổi lại là Tú Xưong (Thévenet) và Hai Bà Trưng (Paul Blanchy).


Sau khi qua đường Pierre Flandin (tên của một "đứa con" của Sài Gòn tuy sanh tại vùng Vaucluse và tử trận tại Noyon, tỉnh Oise, miền bắc nước Pháp vào năm 1917), đến cuối đường gặp rạp hát Nam Quang (nay vẫn còn), tôi quẹo trái ra đường Verdun (khoảng đó tên là đường Thái Lập Thành), đến ngã sáu Sài Gòn thì tôi lại đi qua đường Frère Louis để về nhà bằng đường d'Ypres cho vắng xe. Đường nhỏ nầy ở sau "Mả Lá Gẫm", đúng hơn là của Ông Mathieu Lê Văn Gẫm, có bức tượng trong nhà thờ Huyện Sỹ, tử đạo thời vua Thiệu Trị vì bị hành hình lối năm 1847, mả đó nay vẫn còn nguyên tuy bị che khuất, và Ypres là tên một thành phố nhỏ bên vương quốc Bỉ, như thành phố Dixmude, nơi đã xẩy ra những trận đánh lớn hồi Đệ Nhứt Thế Chiến.

Đi xích lô mỗi ngày như vậy hoài cũng chán nên tôi thường đề nghị với Chú Ba đi về bằng ngả khác, thuở ấy đường phố ít xe hơn bây giờ vì Sài Gòn và Chợ Lớn không hơn một triệu dân cư. Tôi thích nhứt đi về nhà qua chợ Sài Gòn : Chú Ba tránh đường Mac Mahon (sau 1952 đoạn nầy lấy tên De Lattre de Tassigny và sau đó là Công Lý), đi đường Barbé và một đoạn đường Chasseloup-Laubat, rồi quẹo trái qua đường Miss Cavell với hàng cây cao bên hông Cercle Sportif Saigonnais (tên không phải viết Cawell hay Cavel : Edith Cavell là một nữ y-tá người Anh bị quân Đức xử bắn tại Bỉ vào năm 1915 lúc 50 tuổi vì giúp tù binh Anh, Bỉ và Pháp trốn qua Hòa Lan) để trổ ra đường Aviateur Garros rồi xuống chợ Sài Gòn, nơi bán nhiều trái cây (Roland Garros là phi công Pháp đầu tiên bay xuyên biển Méditerranée hồi 1913 và tử trận năm 1918).

Rồi cứ đi theo mãi đường d'Espagne (sau là Lê Thánh Tôn) vì vào 1859 quân lính Tây-Ban-Nha dưới quyền chỉ huy cua các Đề Đốc Pháp đóng tại đó, để về Ngã Sáu (Phù Đổng) rồi về Colonel Boudonnet bằng ngã Amiral Roze. Đặc biệt Sài Gòn có rất nhiều tên đường mang tên các trận đánh thời Đệ Nhứt Thế Chiến (Boulevard de la Somme, Chemin des Dames, đường Verdun, đường Arras, đường Champagne, đường Dixmude, đường Douaumont, Quai de la Marne….) và tên các đề đốc pháp vì dưới thời các vua Minh Mạng và Tự Đức tất cả quân pháp đến Việt Nam bằng tàu thủy mà hai vị có tiếng nhứt là Charner và Bonard. Đô Đốc Léopold Victor Charner người vùng Bretagne, gốc Thụy Sĩ là Tổng Tư Lệnh Lực Lượng Hải Quân Pháp tại Đông Nam Á, ngưòi đã chiếm Nam Kỳ, còn Đề Đốc Adolphe Bonard (chớ không phải Bonnard ) là Thống Đốc đầu tiên của Nam Kỳ do hoàng đế Napoléon III bổ nhiệm vào năm 1861 dưói thời vua Tự Đức.

Vào cuối thế kỷ XIX kinh rộng nhứt của Sài Gòn là "Kinh Lớn" hay "Kinh Charner" đi từ sông Sài Gòn đến Tòa Thị Xã, có hai đường dọc hai bên : đường chạy xuống bờ sông là đường Rigault de Genouilly, đường chạy lên là đường Charner. Vì mùi hôi thúi người pháp lấp kinh lại sau nhiều năm bàn cãi và khi "đường Kinh Lấp" thành lập thì đương nhiên lấy tên Boulevard Charner vào năm 1861 nhưng Ba tôi vẫn gọi là đường Kinh Lấp vào những năm 1930. Trước đó, có một kinh dẫn nước sình lầy chảy ra Kinh Tàu từ chợ Bến Thành (người Pháp gọi là Les Halles Centrales), theo Học Giả Vương Hồng Sển vì gần rạch Bến Nghé và gần Thành Gia Định, kinh đó mang tên kinh Gallimard. Thiếu Tá công binh Léon Gallimart có dự trận đánh Kỳ Hòa, và đào kinh nầy vào năm 1861 theo lệnh của Đô Đốc Charner. Kinh nầy sau khi lấp lại theo ý kiến của kỹ sư Thiếu Tá Bovet năm 1867 lấy tên là Đại Lộ Bonard, vì thế đường nầy mới rộng lớn như ngày nay. Lúc lấp kinh và bến đò họ thành lập một công trường lớn, đó là "Bùng Binh" trước chợ Bến Thành mà người pháp gọi là Place Eugène Cuniac, tên của một Thị Trưởng Sài Gòn, nay vẫn còn tên Công Trường Quách Thị Trang, một nữ sinh thiệt mạng lúc biểu tình dưới thời Ngô Đình Diệm năm 1963. Trước Tòa Thị Xã, ở góc đường Charner và Bonard cũng có một bùng binh nhỏ với nước phun lên tên là Place Francis Garnier để tưởng nhớ đến một sĩ quan hải quân trẻ tuổi phiêu lưu trên đất bắc và tử thương tại Hà Nội hồi 1873. Nhiều đường khác củng do lấp kinh mà ra như Boulevard de La Somme (rạch Cầu Sấu, sau nầy là đại lộ Hàm Nghi), đường Tổng Đốc Phương (hay Đỗ Hữu Phương), đường Pellerin (tên của một Giám Mục đã bênh vực công giáo Việt Nam nhưng khuyên lầm Đề Đốc Rigault De Genouilly lúc tấn công Đà Nẳng vào 1858) sau nầy đường Pellerin lấy tên là Pasteur.

Đường mà tôi thích nhứt, sang trọng nhứt và có tiếng nhứt Sài Gòn là đường Catinat, có trước khi người Pháp đến và mang tên một thuyền lớn đã bắn đại bác vào Đà Nẳng (chớ không phải tên của một Đề Đốc như nhiều người tưởng, thuyền "Le Catinat" lấy tên của Thống Chế Nicolas de Catinat, sống hồi thế kỷ XVII dưới thời Louis XIV). Nơi đó có rất nhiều tiệm sang trọng, đường phố sạch sẽ và có nhiều "Ông Tây" ngồi uống cà phê tại khách sạn Continental, lúc đó chưa có tiệm Givral và nơi đó là Nhà Thuốc Tây Solirène, thay thế Pharmacie Centrale. Sau nầy có thêm tiệm Brodard ở gốc đường Catinat và Carabelli, tên của một Nghị Viên thành phố. Tôi cũng có dịp vô nhà sách Albert Portail (nay vẫn còn dười tên Xuân Thu từ 1955) và đi dạo trong Passage Eden vì trong cùng có rạp hát Eden, rạp nầy và rạp Majestic ở cuối đường Catinat là hai rạp chiếu bóng sang nhứt Sài Gòn vào thuở đó; đi chơi vậy chớ có tiền đâu mà mua đồ, nhiều lắm thì lấy vài tấm hình mà các ông phó nhòm chụp dạo lúc đi trước "Nhà Hát Tây", cất theo kiểu Opéra bên Paris. Đường Catinat là đường tráng nhựa đầu tiên của Sài Gòn, khi mới tráng nguời ta kêu là đường "Keo Su" dài tới Nhà Thờ Đức Bà; qua công trường Pigneau de Béhaine trước Bưu Điện có bức tượng Ông "Cha Cả" hay Evêque d'Adran dẫn Hoàng Tử Cảnh ra trình diện Louis XVI tại Versailles. Sau khi qua khỏi đường Norodom thì đường Catinat lấy tên của Cố Vấn chánh phủ và Nghị Viên Thị Xã Sài Gòn Blancsubé và tiếp theo công trường Maréchal Joffre với tượng đài chiến si tử vong trong Đệ Nhứt Thế Chiến là đưòng Garcerie với những hàng cây cao, sau nầy mang tên Duy Tân và công trường Quốc Tế hay "Hồ Con Rùa".

Ba tôi có nhiều bạn người Tàu và thừờng vô Chợ Lớn chơi bằng xe lửa điện (tramway) mà người ta thường gọi là "xe lửa giữa" vì chạy giửa đường Gallieni, tới trạm gare de Nancy thì bạn của Ba tôi lên xe lửa đi cùng vì ở gần thành Ô Ma (Camp des Mares, sau nầy là Bộ Tư Lệnh Cảnh Sát Quốc Gia). Tôi còn nhớ xe lửa giữa đó, với ghế cây theo kiểu của Métro xưa bên Paris, chạy thẳng theo đường Gallieni nối liền Sài Gòn với Chợ Lớn. Ba tôi nói lúc trứớc nơi đây toàn là đất hoang và sình lầy, sau khi lấp bưng thành đường đất gồ ghề rồi khi Ba tôi xuống Sài Gòn học vào năm 1928 thì đường mới được tráng nhựa và năm sau điện giăng giữa chia con đường làm hai chiều, một bên chạy lên một bên chạy xuống, đường rầy xe điện đặt trung tâm đại lộ, đến năm 1953 mãn hạn giao kèo khai thác mới dẹp. Đường nầy mang tên của Thống Chế lừng danh Joseph Gallieni chết năm 1916 nhưng phục vụ ngoài Bắc lúc còn Đại Tá Tư Lệnh Sư Đoàn 2 Bộ Binh và sách vở ghi công Ông về tổ chức hành chánh tại Đông Dương. Tên của Ông viết với chữ "e" chớ không phải với chữ "é" vì là người gốc Ý Đại Lợi.

Xe điện chạy thẳng vô đường rue des Marins, qua khu Đại Thế Giới nay là khu Cát Tường và đường Jaccario (vì lúc trước pháo hạm "Le Jaccario" đậu gần đó trên "Kinh Tàu" hay Arroyo chinois trong Chợ Lớn, và chắc lính thủy lên bờ nhiều nên mới gọi là rue des Marins), ở góc đường có vũ trường Arc-En-Ciel, nay vẫn là nhà hàng và khách sạn Arc-En Ciel, đến đường Tổng Đốc Phương thì quẹo qua trái mới đến Bưu Điện Chợ Lớn, nhà ga cuối cùng là Gare Rodier, tại Kinh Tàu.

Lúc còn ở đường Colonel Boudonnet tôi có nhiều bạn ở khu nhà thờ Huyện Sỹ và thường vô phía sau nhà thờ bắng "dằng thung" trên mấy cây soài nên bị "Ông Từ" rượt nhiều lần ! Ngoài đường Frères Guillerault trước nhà thờ, còn có đường Duranton và đường Léon Combes mà sau nầy đổi tên là Sương Nguyệt "Ánh". Trung Sĩ Léon Combes là một đứa con của Sài Gòn ở Giồng Ông Tố bên Cát Lái tử trận năm 1917 tại Craonne, thuộc tỉnh Aisne vùng Picardie phía Bắc Paris. Tôi nhớ, vì học "trường tây" nên tôi thắc mắc và tự hỏi Bà nào mà mang họ Sương mà tôi tìm hoài trong sách vở không thấy ? Sau nầy tham khảo mới biết đó là tên bút hiệu của Bà Nguyễn Thị Ngọc Khuê (có sách nói là Nguyễn Xuân Khuê), con gái thứ tư của cụ Nguyễn Đình Chiểu, người đàn bà đầu tiên làm Chủ Bút báo "Nữ Giới Chung" cho phụ nữ hồi 1918. Tuần báo nầy còn tên là Fémina Annamite và tòa soạn ở 13 đường Taberd, trong sách kể là Sương Nguyệt ANH (=Góa phụ Nguyệt Anh), nhưng tại sao hồi 1955 họ đổi tên đường Léon Combes thành Sương Nguyệt ÁNH ?

Về sau, gia đình tôi dọn về Chợ Lớn ở đường Lacaze, nay vẫn là đường Nguyễn Tri Phương, nổi tiếng vì "Mì La Cai", đường mang tên của Đô Đốc Lucien Lacaze, Bộ Trưởng Bộ Hải Quân từ 1915 đến 1917 hồi Đệ Nhứt Thế Chiến, nhưng chúng tôi ở khúc trên, gần gốc đường Pavie (nay là Lý Thái Tổ chớ không phải đường 3 tháng 2 vì dường nầy mới có vào lối 1957, lúc trước là trại lính) dẫn lên trường đua Phú Thọ. Khúc dưới đường mang tên ông Auguste Pavie (lừng danh trên đất Lào) dặc biệt rộng lớn và rất dài, có nhiều cây và bên trong có đường dành cho xích lô và xe đạp. Nếu đi từ Ngã Bảy xuống công trường Khải Định, từ giữa đường nầy đến đường Frédéric Drouhet sẻ thấy những biệt thự mà "Chú Hoả" cất cho con cháu ở (tên thường gọi của Jean-Baptiste Hui Bôn Hoả một triệu phú người Tàu tham gia với chánh quyền tặng thành phố Sài Gòn Policlinique Dejean De La Bâtie, tên của một bác sĩ tận tụy lo cho người việt nam, ngoài đường Bonard, sau nầy trở thành Bệnh Viện Đô-Thành), sau
1954 các nhà nầy dành cho Ủy Hội Kiểm Soát Quốc Tế Đình Chiến ở và khúc đường nầy gọi là đường Hui Bôn
Hoả.

Lúc đó đường Pavie có xe nhà binh pháp chạy nhiều vì có thành lính gần đó và tại khu đường Cây Mai, trước khi tới Phú Lâm. Khu đất từ đường Lacaze đến đường Ducos là đồng mả, đường hẻm tôi ở trước một mả đá lớn, mới phá hồi tháng 11 năm 2004 : đó là mả có từ thế kỷ thứ XVIII của một người đàn bà lối 50 tuổi và quan tài thứ nhì chắc là của một người đàn ông, chỉ có vài nữ trang chớ không có vàng bạc chôn theo như người ta tưởng.

Từ đường Lacaze đi ra trường Chasseloup-Laubat xa hơn, tôi phải đạp xe xuống Ngã Bảy, quẹo trái qua đường Général Lizé, rồi đạp thẳng hoài, qua khỏi đường Verdun đường nấy lấy tên Legrand De La Liraye. Qua khỏi trường nữ sinh Gia Long (hồi xưa gọi là Collège des Jeunes Filles Annamites) và đến tận trường Marie Curie mới quẹo xuống đường Barbé. Đường Général Lizé là một đường chiến lược rất dài lúc trước gọi là đường Hai Mươi, đi từ Ngã Bảy Chợ Lớn, nối dài đường Pierre Pasquier, đến đường Albert Premier trên Dakao, lấy tên của Trung Tướng Lucien Lizé, xuất thân từ trường Polytechnique, Paris, Tư Lệnh Pháo Binh chiến trường Ý tử trận hồi
1918, có phục vụ bên Việt Nam lúc còn Đại Tá, còn Legrand De La Liraye là một trong những linh mục thông ngôn cho Đề Đốc Rigaud De Genouilly và trở thành Thanh Tra phụ trách về các hồ sơ giưã người việt và chánh quyền bảo hộ. Sau 1954 đường nầy đổi thành đường Phan Thanh Giản, một vị anh hùng sáng suốt và can đảm của Việt Nam. Tiếc thay sau 1975 không còn đường nào trên mảnh đất Việt Nam mang tên anh hùng dân tộc nầy, cũng như không còn đường vào mang tên Lê Văn Duyệt và cũng không còn trường học nào mang tên Petrus Ký ! Cho tới nay tôi chưa thấy một học giả Việt Nam nào giỏi hơn Petrus Trương Vĩnh Ký, tuy vài "Sử Gia" buộc tội vị nầy nhiều điều vô lý, họ quên rằng công lao lớn nhứt của Ông Petrus Ký là truyền bá cho dân chúng sử dụng chữ quốc ngữ có từ Alexandre de Rhodes vào thế kỷ XVII thay thế chữ Nôm khó học và khó viết. Tôi nghe nói ở Vĩnh Long hiện nay có một trường học mang tên Phan Thanh Giản và vào tháng 11 năm 2008 rạp chiếu bóng Nguyễn Văn Hảo đường Trần Hưng Đạo tại Sài Gòn đang hát tuồng "Tả Quân Lê Văn Duyệt", đó là điều đáng mừng vì những vị anh hùng các triều nhà Nguyễn phải được hồi phục.

Hồi thời Pháp thuộc cũng có những tên đường mang tên những anh hùng hay nhân tài việt nam như đường Paulus Của (Đốc Phủ Sứ Hùynh Tịnh Của) trên Dakao, đường Tổng Đốc Phương (Đổ Hữu Phương) trong Chợ Lớn, đường Phủ Kiệt (Đốc Phủ Sứ Trần Văn Kiệt là Nghị Viên thành phố trên 25 năm), Hùynh Quan Tiên, Nguyễn Văn Đưởm trên Tân Định (cà hai là Nghị Viên Thuộc Địa và Nghị Viên Thành Phố), Nguyễn Tấn Nghiệm (Nghị Viên), và Trương Minh Ký, một trong những Nghị Viên đầu tiên của thành phố, ông nầy tên thật là Trương Minh Ngôn cháu bốn đời của Trương Minh Giảng, được ông Trương Vỉnh Ký đem về nuôi và đổi tên, cho đi Pháp học và là một trong 7 người sáng lập viên ra Trường Thông Ngôn (Ecole des Interprètes) nằm trong Tòa Án, nhờ làm thông dịch viên lúc Traité de Patenôtre năm 1884 nên được vô quốc tịch pháp, người mất lúc 55 tuổi vì bệnh lao phổi.

Vị anh hùng Đại Úy phi công của quân đội Pháp, xuất thân từ trường Võ Bị Saint-Cyr và là cựu sĩ quan Lê Dương mang tên Đỗ Hữu Vị có tên trên một đường từ bùng binh chợ Bến Thành đến đường Charner, trước đó đường nầy mang tên Hamelin sau nầy đổi lại là Huỳnh Thúc Kháng. Đại Úy Vị là con thứ năm của Tổng Đốc Đỗ Hữu Phương, sau khi học trung học tại trường nổi danh Janson de Sailly tại Paris, nhập học vô trường Saint-Cyr vào năm 1904. Trung Úy bên Bắc Phi, ông gia nhập vào binh chủng Không Quân vừa thành lập; bị thương nặng Đại Úy Vị từ chối giải ngũ và trở về đơn vị Lê Dương và tử thưong tại mặt trận tỉnh Somme năm 1916. Hài cốt được người anh cả là Đại Tá Đỗ Hữu Chấn đem về chôn cất trong nghĩa trang gia đình tại Chợ Lớn.

Nay Sài Gòn mất nhiều di tích ngày xưa, vì chiến tranh và vì sự thay đổi thời cuộc, tôi tiếc nhứt là hồi tháng ba năm 1983 đã sang bằng "Lăng Cha Cả", có từ 1799 để lập một công trường mà chả thấy ai ngồi …. Hai người ngọai quốc đã ảnh hưởng Việt Nam nhiều nhứt là Alexandre de Rhodes va Pierre Joseph Pigneau de Béhaine, được dân việt nam biết dưới tên Bá Đa Lộc hay Evêque d'Adran, người đã giúp Nguyễn Ánh lên ngôi, đi với Hoàng Tử Nguyễn Phúc Cảnh qua triều đình vua Louis XVI để ký Hiệp Ước Versailles năm 1787. Tên thật là Pigneau, sau đó thêm vô sau tên ấp Béhaine của làng Origny-en-Thiérache mà gia đình có phần đất, thuộc tỉnh Aisne, trong vùng Picardie ở miền bắc nước Pháp. Vua Gia Long cất một ngôi nhà ở số 180 đường Richaud cho Bá Đa Lộc (nay vẩn là Tòa Tổng Giám Mục đường Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3) và đọc điếu văn khi người mất năm 1799. Mộ ông người Sài Gòn gọi là Lăng Cha Cả là một trong những di tìch xưa nhứt của Sài Gòn "ở Gia Định" vào thời Gia Long, sau nầy ở trước trại Phi Long trên Tân Sơn Nhứt. Cốt của Cha Pigneau de Behaine được đem về Páp năm 1983 chôn trong nhà thờ Séminaire des Missions Etrangères, rue du Bac tại quận XV Paris. Tôi có viếng thăm nhà kỷ niệm cua Cha Pierre Joseph Pigneau de Béhaine, ở làng Origny-en-Thiérache, trở thành từ năm 1953 "Musée Monseigneur Pigneau de Béhaine" và sau khi xem xong tâm hồn tôi thả về dĩ vãng của một Việt Nam oai hùng tranh đấu cả ngàn năm để giử biên cưong …

Tôi cũng có dịp thăm viếng nhiều di tích của xứ Pháp từ thời Trung Cổ, nhiều lâu đài của Âu Châu và Nga Sô có từ thế kỷ XV, luôn cả những ngôi mộ bên Ai Cạp có trước nền văn hóa của Hy Lạp và tiếc rằng xứ tôi không biết giữ gìn những kho tàng quý giá của lịch sử.

0o0


Tên đường Sài Gòn, rối như canh hẹ

Sài Gòn Cô Nương/Người Việt


"Hà Nội băm sáu phố phường
Hàng Gạo, Hàng Ðường, Hàng Muối trắng tinh"

Chỉ nghe tên biết được ngay phố ấy bán thứ gì. Thật ra phố Hà Nội phải có đến gấp đôi con số đó, ba mươi sáu là chỉ một phần.

Ðà Lạt phô bày đặc điểm của mình bằng cách lấy tên loài hoa như đường Mimosa, đường Mai Anh Ðào... nhưng chỉ có thế là hết. Thật tiếc khi không có đường Tú Cầu, Ðỗ Quyên hay Phượng Tím, Trà Mi...

Ở những xứ lịch sử ngắn, không đủ danh nhân đặt tên đường thì cứ đặt số. Ðường song song được đánh số chẵn hay lẻ tùy hướng ngang hay dọc như bàn cờ xem ra lại đơn giản và tiện lợi. Cứ đọc con số đường có thể ước được ngay vị trí của nó nằm ở khoảng nào.

Nhưng Việt Nam thì khác. Bốn ngàn năm lịch sử tạo nên số danh nhân đủ để đặt tên đường. Các vua quan, tướng tài, văn nhân, các trận chiến lớn... tỏa rộng phủ khắp thành phố.

Sài Gòn trước kia chỉ có tám quận gọi chung Sài Gòn-Chợ Lớn, chung quanh là tỉnh Gia Ðịnh. Vì thế có đường Lê Lợi-Sài Gòn hay Lê Lợi-Gia Ðịnh, Phan Chu Trinh-Sài Gòn hay Phan Chu Trịnh-Gia Ðịnh, Bùi Thị Xuân-Sài Gòn hay Bùi Thị Xuân-Gia Ðịnh...

Bây giờ thì vô số đường mới mở, lắm nơi chỉ là con hẻm thông được đổ bê-tông, gắn tấm bảng là biến thành đường. Ðường nhiều quá, tên đường trở nên thiếu phải đặt trùng nhau. Rất nhiều địa chỉ đường phải chú rõ, không phải thuộc tỉnh nào mà là thuộc quận nào. Như Phạm Ngũ Lão-quận 1 hay Phạm Ngũ Lão-Gò Vấp, Cao Thắng-quận 3 hay Phú Nhuận... Cô Giang, Cô Bắc, Huỳnh Thúc Kháng... ở trung tâm thành phố là những con đường rộng rãi nhưng khi ra quận, huyện khác, đó chỉ là những con đường mới mở nhỏ hẹp: Lê Lai nằm ở quận Một, Tân Bình và Gò Vấp còn Phan Chu Trinh, Chu Văn An, Lê Lợi... có mặt vừa quận Một, vừa Phú Nhuận vừa Tân Phú... Cho nên đi tìm nhà mà không nói rõ con đường đó nằm ở quận nào thì không thể mò ra được.

Chưa kể nhiều con đường dài cả mấy cây số, đi qua nhiều quận nên cũng rắc rối đôi chút. Cùng một đường, nhưng quận 1 là Trần Hưng Ðạo, thuộc quận 5 là Ðồng Khánh, sau 1975 đổi thành Trần Hưng Ðạo A và Trần Hưng Ðạo B và cuối cùng là Trần Hưng Ðạo-quận 1, Trần Hưng Ðạo-quận 5; Hồng Bàng ở quận 5 và quận 6; Nguyễn Tri Phương thuộc quận 5 và quận 10...

Một con đường chạy lượn theo sông nhưng thay đổi tên tùy đoạn, đi ngang rạch Bến Nghé có tên Bến Chương Dương, đến kinh Tàu Hủ là Bến Hàm Tử, qua kinh Bến Nghé thành Trần Văn Kiểu. Ðối diện với bờ bên kia là Bến Vân Ðồn, Hưng Phú và Bến Bình Ðông...

Tên đường đặt theo từng cụm danh nhân như khu vực Cầu Ông Lãnh có nhóm "Khởi nghĩa Yên Bái": Nguyễn Thái Học, Cô Giang, Cô Bắc, Phó Ðức Chính, Ký Con, Nguyễn Khắc Nhu...

Nhóm "đời nhà Trần" ở khu Tân Ðịnh gồm Trần Nhật Duật, Trần Khát Chân, Trần Quang Khải, Trần Quí Khoách...

Trận đánh thì có Hàm Tử, Chi Lăng, Chương Dương, Bạch Ðằng, Vân Ðồn, Nhật Tảo...

Nhóm nhà thơ Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Ðặng Trần Côn, Nguyễn Gia Thiều, Tú Xương... ở liền kề nhau nơi những con đường biệt thự yên tĩnh, rợp mát bóng cây, cách xa ồn ào thế sự để xướng họa thi ca mây nước.

Phan Bội Châu và Phan Chu Trinh song song hai mặt cửa Ðông và cửa Tây chợ Bến Thành, một bên bàn chuyện Ðông du, một bên cải cách theo Tây. Chí hướng hai cụ tuy gần mà xa, xa mà gần, tuy giống mà khác, khác mà giống là vậy.

Tên các danh nhân ngoại quốc như Pasteur, Yersin, Calmette...

Tên đường theo khu vực như đường Bàn Cờ, Chánh Hưng, Xóm Củi, Phú Thọ, Phổ Quang, Hạnh Thông Tây... Hương lộ 80B có nghĩa đường làng được lên cấp thành đường Nguyễn Ánh Thủ.

Các cư xá đặt tên đường nội bộ riêng. Cư xá Tân Sơn Nhất có đường Lam Sơn, Yên Thế, Trà Khúc... Khu dân cư Miếu Nổi đầy những hoa: đường Hoa Cau, Hoa Phượng, Hoa Sứ... mặc dù hoa nhưng nghe vẫn thấy "nôm na" làm sao!

Hay nhất là cư xá Bắc Hải. Con đường xương sống rộng nhất chạy dài chính giữa là Trường Sơn. Dọc Trường Sơn là Bạch Mã, Ba Vì, Châu Thới... Ngang Trường Sơn là Hồng Hà, Hương Giang, Cửu Long... Tên đường đặt vang lên vừa hào hùng đất nước lại vừa quê hương tự tình.

Hiện nay thành phố đã nới rộng ra hai mươi bốn quận huyện, một số quận mới thành lập như 2, 7, 9, 12, nhiều khu dân cư mới được xây dựng, mạnh nơi nào nơi ấy đặt tên. Bên cạnh Ðô Ðốc Lộc, Lê Sát... là Ðộc Lập, Bác Ái, Tự Do... Trần Hưng Ðạo, Châu Vĩnh Tế, Tây Sơn đều chen chúc ngang nhau.

Các vị vừa qua bị choán chỗ cũng ráng tìm nơi nào đó dung thân: Trần Quý Cáp đến Bình Thạnh. Thành Thái, Duy Tân cũng thế. Không biết khi nào đến phiên Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản, Võ Tánh... bởi vì trong thực tế Lăng Ông vẫn là một di tích lịch sử, nơi thờ cúng linh thiêng của dân chúng thành phố và trường Trung học Ba Tri (Bến Tre) đã đổi tên thành trường Phan Thanh Giản, sắp tới tỉnh cũng sẽ cho dựng tượng cụ Phan. Viện Sử Học đã kết luận: "Với nhận thức mới trên quan điểm lịch sử cụ thể, nhân vật Phan Thanh Giản xứng đáng được tôn vinh bằng nhiều hình thức khác nhau." Vì vậy chắc các vị này thế nào cũng sẽ trở lại tên đường.

Ðặt đường bằng tên không đủ nên nhiều nơi phải dùng con số kèm theo tên khu dân cư. Ví dụ đường số 2 khu Lý Chiêu Hoàng, đường số 15 khu Bình Phú, đường D1 khu Văn Thánh Bắc... Ðã có đường Lê Thánh Tôn ở quận 1 lại thêm Lê Thánh Tông ở quận Tân Phú, đường Huyền Trân Công Chúa ở quận 1 và đường quận 1... Những con đường mới mở này thường được quy hoạch bằng nhau, các danh nhân ngồi cạnh bình đẳng chứ không phân chia công trạng để ngự trên các con đường dài ngắn, rộng hẹp khác nhau như trong nội thành. Quận Bảy mặc dù một số đường có đặt tên: Lưu Trọng Lư, Trần Văn Khánh... nhưng xem chừng đường ngang ngõ dọc không hết nên đặt theo số: đường Số 3, Số 8... cho đến đường Số 22, Số 37, 53...

Ðó là các khu mới mở, đường sá vẽ trước từ trên dự án nên rất ngay ngắn, đánh số rất dễ kiếm. Nhưng hiện nay dân số thành phố đã lên tới tám triệu, nhiều khu dân cư bình dân tự phát mọc lên như nấm khắp nơi. Trong khi đợi nhà nước đặt tên thì họ tự đặt tên đường với nhau. Như đường Hẻm Sinco, đường Bên Hông Trường Mầm Non, đường Kế Xí Nghiệp Ðông Lạnh, đường Bờ Sông, đường Sông Suối...

Nhà nước cũng chịu không nổi, đổi tên mới đàng hoàng nhưng vẫn còn sót đường Nhà Kho Pepsi, đường Giao Thông Hào Ấp 3, đường Bờ Tuyến... Tên những con đường này dĩ nhiên không nằm trên bản đồ thành phố, đi đến tận khu vực lần hỏi thăm dân địa phương may ra mới tìm thấy.

Ông Cao Lỗ xây thành ốc cho vua An Dương Vương yên vị bên quận Tám qua cầu chữ Y tới ngay, trong khi bà Bát Nàn vẫn lăm le vác đơn đi kiện. Tại sao cùng nữ tướng dưới trướng Trưng Vương mà bà Lê Chân đường hoàng có tên đường và cả tên trường học mà Bát Nàn đại tướng quân không được đoái hoài tới. Trình Minh Thế là một nhân vật lịch sử quá gần nên mất tên là đương nhiên.

Sau năm 1975, đường mang tên các vị vua nhà Nguyễn bị dẹp bỏ hết trừ vua Hàm Nghi, Gia Long thành Lý Tự Trọng, Khải Ðịnh thành Nguyễn Thị Tần, Ðồng Khánh thành Trần Hưng Ðạo B. Ngoài ra còn Tự Ðức thành Nguyễn Văn Thủ, Minh Mạng thành Ngô Gia Tự. Riêng vua Thành Thái không hiểu sao lại nhường chỗ cho An Dương Vương, nhà vua lui về ở nép dưới đuôi Nguyễn Tri Phương nối dài. Duy Tân bị Pháp bắt và đày lên đảo Réunion ở Ấn Ðộ Dương thành Phạm Ngọc Thạch, ngoài việc là một nhà vua yêu nước thì con đường cây dài bóng mát đó đã "Trả Lại Em Yêu," mất đi mỹ hiệu con đường tình nhân của một thời.

Yên Ðổ mất tích ở quận 1, dành chỗ cho Lý Chính Thắng, sau này mới thấy cụ lấp ló hiện ra ở một con đường nhỏ xíu mới mở bên Tân Phú, cùng số phận như vậy là Phan Ðình Phùng. Ðường Cộng Hòa chạy từ chợ Nancy (Trần Hưng Ðạo) tới bùng binh Cộng Hòa biến thành Nguyễn Văn Cừ trong khi bùng binh vẫn giữ tên công trường Cộng Hòa và đường Cộng Hòa ở quận Tân Bình thì vẫn chạy dài miên man. Trần Quốc Toản chỉ là một cậu bé chưa nhiều công trạng! Chiếm một đại lộ vừa rộng vừa dài thật phí nên rút lui cho Ba Tháng Hai, chạy qua chiếm chỗ Nguyễn Ðình Chiểu. Cũng như cụ Yên Ðổ, cụ Ðồ Chiểu vốn văn nhân, lại hỏng mắt làm sao đấu tay đôi với tiểu tướng họ Trần nên lẳng lặng chuyển qua quận 3 và Phú Nhuận.

Nguyễn Văn Thoại công lao đào kênh Vĩnh Tế ở An Giang bị Lý Thường Kiệt thay thế, ông đành rời bỏ nội ô để ra trấn giữ một con đường dài từ quận Tân Phú sang Bình Tân...

Hằng trăm con đường mới được thành lập, các vị danh nhân thi nhau đổi chỗ và đặt chỗ mới. Cho nên việc đặt tên đường còn rắc rối dài dài

0o0


__._,_.___


__,_._,___


----- Forwarded Message -----
From: Dzung T <dzungthedinh@yahoo.com>
To: "Exryu-ww-Forum@yahoogroups.com" <Exryu-ww-Forum@yahoogroups.com>; "exryu-ww-vannghe@yahoogroups.com" <exryu-ww-vannghe@yahoogroups.com>
Sent: Sunday, October 23, 2011 2:58 PM
Subject: Re: [Exryu-ww-Forum] SÀI GÒN VÀ NHỮNG TÊN ĐƯỜNG XƯA


No comments:

Post a Comment